HIV là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

HIV là gì?

HIV (Human Immunodeficiency Virus) là virus gây suy giảm miễn dịch ở người. Khi xâm nhập vào cơ thể, HIV tấn công và phá hủy các tế bào CD4 trong hệ miễn dịch, làm giảm khả năng chống lại các bệnh nhiễm trùng và ung thư. Nếu không được điều trị, HIV có thể tiến triển thành AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome), giai đoạn cuối của nhiễm HIV, khi hệ miễn dịch bị suy yếu nghiêm trọng.

 

Nguyên nhân gây nhiễm HIV

Nguyên nhân chính gây nhiễm HIV là do virus HIV lây truyền từ người này sang người khác thông qua các con đường sau:

• Quan hệ tình dục không an toàn: Đây là con đường lây truyền HIV phổ biến nhất trên toàn cầu. Virus có thể lây truyền qua dịch cơ thể như tinh dịch, dịch tiết âm đạo, dịch trực tràng và máu trong quá trình quan hệ tình dục qua đường âm đạo, hậu môn hoặc miệng mà không sử dụng bao cao su hoặc sử dụng không đúng cách. Nguy cơ lây nhiễm tăng lên nếu có vết loét, vết thương hở ở bộ phận sinh dục hoặc hậu môn.

• Lây truyền qua đường máu:

• Dùng chung kim tiêm: Sử dụng chung kim tiêm, bơm kim tiêm hoặc các dụng cụ tiêm chích khác bị nhiễm máu có HIV là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây lây nhiễm.

• Truyền máu và các sản phẩm máu: Mặc dù hiện nay việc kiểm tra máu trước khi truyền đã được thực hiện nghiêm ngặt, nhưng vẫn tồn tại nguy cơ nếu quy trình không đảm bảo.

• Dụng cụ y tế không tiệt trùng: Sử dụng các dụng cụ y tế như kim châm cứu, dụng cụ xăm mình, dụng cụ làm móng, dao cạo râu... không được tiệt trùng đúng cách và có dính máu của người nhiễm HIV cũng có thể lây truyền virus.

• Từ mẹ sang con: Phụ nữ mang thai nhiễm HIV có thể truyền virus cho con trong quá trình mang thai, sinh nở hoặc cho con bú.
  
  

Triệu chứng của nhiễm HIV

Triệu chứng của nhiễm HIV thay đổi theo từng giai đoạn:

Giai đoạn cấp tính

Thường xuất hiện trong vòng 2-4 tuần sau khi nhiễm virus. Các triệu chứng thường không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường, đôi khi không có bất kỳ triệu chứng nào.

• Triệu chứng: Sốt, đau đầu, đau họng, phát ban (thường là ban đỏ không ngứa), sưng hạch bạch huyết (ở cổ, nách, bẹn), đau nhức cơ khớp, mệt mỏi, sụt cân.

• Lưu ý: Sự hiện diện của các triệu chứng này không khẳng định nhiễm HIV, nhưng nếu có tiền sử phơi nhiễm, việc xét nghiệm là cần thiết.

Giai đoạn mãn tính 

Đây là giai đoạn kéo dài nhất, có thể từ 5-10 năm hoặc hơn. Trong giai đoạn này, virus HIV vẫn tiếp tục hoạt động và nhân lên không ngừng trong cơ thể, tấn công các tế bào T CD4 và dần dần làm suy yếu hệ thống miễn dịch.Mặc dù nhiều người có thể không có triệu chứng rõ ràng, nhưng một số người có thể xuất hiện các dấu hiệu không đặc hiệu hoặc các bệnh lý nhẹ kéo dài, cho thấy hệ miễn dịch đang dần suy yếu.

• Triệu chứng: Người nhiễm HIV có thể không có biểu hiện bên ngoài nào trong thời gian dài. Tuy nhiên, một số người có thể gặp phải các triệu chứng như sưng hạch bạch huyết kéo dài, mệt mỏi nhẹ, sút cân không rõ nguyên nhân, sốt nhẹ hoặc tiêu chảy lặp lại.

• Lưu ý: Dù các triệu chứng có thể nhẹ hoặc không rõ ràng, virus vẫn đang hoạt động. Đây là giai đoạn nguy hiểm vì người nhiễm có thể vô tình lây truyền virus cho người khác mà không hay biết nếu không được xét nghiệm và điều trị.

Giai đoạn AIDS 

Đây là giai đoạn cuối cùng của nhiễm HIV, khi hệ thống miễn dịch đã bị phá hủy nghiêm trọng, khiến cơ thể không còn khả năng chống đỡ với các bệnh nhiễm trùng cơ hội và một số loại ung thư.

• Triệu chứng: Các bệnh nhiễm trùng cơ hội nghiêm trọng (viêm phổi do Pneumocystis, toxoplasmosis, viêm màng não do Cryptococcus), lao ngoài phổi, ung thư Kaposi's sarcoma, u lympho, sụt cân nghiêm trọng (Hội chứng suy mòn do AIDS), suy giảm nhận thức.

  

   

Phương pháp điều trị HIV

Hiện nay, chưa có thuốc chữa khỏi hoàn toàn HIV, nhưng việc điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV) giúp kiểm soát virus, duy trì sức khỏe và ngăn ngừa lây truyền.

• Điều trị sớm: Bắt đầu điều trị ARV ngay sau khi chẩn đoán giúp giảm tải lượng virus nhanh chóng.

• Tuân thủ điều trị: Dùng thuốc đúng liều, đúng giờ giúp duy trì tải lượng virus ở mức không phát hiện được, giảm nguy cơ lây truyền.

• Theo dõi định kỳ: Kiểm tra tải lượng virus và số lượng tế bào CD4 để đánh giá hiệu quả điều trị.

  

   

 Cách phòng ngừa HIV hiệu quả

Phòng ngừa HIV là ưu tiên hàng đầu để chấm dứt đại dịch. Có nhiều biện pháp hiệu quả có thể giúp giảm nguy cơ lây nhiễm:

• Quan hệ tình dục an toàn:

• Sử dụng bao cao su đúng cách và thường xuyên mỗi khi quan hệ tình dục (âm đạo, hậu môn, miệng). Bao cao su là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa lây truyền HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) khác.

• Giảm số lượng bạn tình hoặc chung thủy một vợ một chồng/một bạn tình không nhiễm HIV.

• Xét nghiệm định kỳ HIV và các bệnh STIs cho cả hai bạn tình nếu có nhiều mối quan hệ.

• Không sử dụng chung kim tiêm:

• Đối với người tiêm chích ma túy: Tuyệt đối không sử dụng chung bơm kim tiêm, dụng cụ tiêm chích. Sử dụng bơm kim tiêm mới, vô trùng mỗi lần.

• Trong y tế: Đảm bảo các dụng cụ y tế (kim tiêm, dụng cụ phẫu thuật...) được tiệt trùng đúng cách.

• Dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP - Pre-Exposure Prophylaxis): PrEP là việc người không nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao (ví dụ: có bạn tình nhiễm HIV, quan hệ tình dục không an toàn, tiêm chích ma túy) uống thuốc ARV hàng ngày để ngăn ngừa lây nhiễm HIV. PrEP đã được chứng minh là rất hiệu quả khi được sử dụng đúng cách.

• Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP - Post-Exposure Prophylaxis): PEP là việc uống thuốc ARV trong vòng 72 giờ sau khi có nguy cơ phơi nhiễm HIV (ví dụ: quan hệ tình dục không an toàn với người không rõ tình trạng HIV, bị kim tiêm đâm phải). PEP cần được bắt đầu càng sớm càng tốt để đạt hiệu quả tối đa.

  

   

• Phòng ngừa lây truyền từ mẹ sang con:

• Phụ nữ mang thai nhiễm HIV cần được điều trị ARV trong suốt thai kỳ và sinh nở.

• Cho trẻ sơ sinh dùng thuốc ARV dự phòng sau sinh.

• Không cho trẻ bú sữa mẹ nếu mẹ nhiễm HIV.

• Xét nghiệm HIV định kỳ: Xét nghiệm HIV là cách duy nhất để biết tình trạng nhiễm HIV của bản thân. Việc xét nghiệm định kỳ giúp phát hiện sớm, điều trị kịp thời và ngăn chặn lây truyền cho người khác.

 

HIV không còn là một bản án tử hình như trước đây. Với những tiến bộ vượt bậc của y học, đặc biệt là liệu pháp ARV, người nhiễm HIV hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh, có tuổi thọ gần như người bình thường và không lây truyền virus cho người khác nếu tuân thủ điều trị. Việc trang bị kiến thức đầy đủ về HIV, chủ động xét nghiệm, thực hiện các biện pháp phòng ngừa và điều trị kịp thời không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần quan trọng vào nỗ lực chung nhằm chấm dứt đại dịch HIV/AIDS trên toàn cầu.