Rối loạn tiền đình: Phân loại, nguyên nhân và phòng ngừa

Rối loạn tiền đình là gì? 

Rối loạn tiền đình là một hội chứng bệnh lý do tổn thương hoặc rối loạn chức năng của hệ thống tiền đình, một phần quan trọng của tai trong và não bộ, chịu trách nhiệm chính trong việc duy trì thăng bằng và định hướng không gian. Hệ thống tiền đình bao gồm các cấu trúc như mê cung xương, mê cung màng, cùng với các dây thần kinh tiền đình và các vùng liên quan trong não. Khi có sự cố ở bất kỳ thành phần nào của hệ thống này, các tín hiệu gửi đến não bộ bị sai lệch, dẫn đến cảm giác chóng mặt, mất thăng bằng, buồn nôn và các triệu chứng khó chịu khác.

 

 

Phân loại rối loạn tiền đình

• Ngoại biên (90–95%): tổn thương tại tai trong hoặc dây thần kinh số 8. Biểu hiện chóng mặt đột ngột, nôn, ù tai, mất thăng bằng nhưng hiếm khi đe dọa tính mạng.

• Trung ương (5–10%): do tổn thương não, biểu hiện khó đi đứng, phối hợp kém, triệu chứng nhẹ hơn ngoại biên nhưng nguy hiểm hơn, khó chữa 

Nguyên nhân rối loạn tiền đình

Nguyên nhân ngoại biên

• Viêm dây thần kinh tiền đình do virus như Zona, quai bị.

• Hội chứng Ménière: Là một rối loạn mạn tính của tai trong, đặc trưng bởi các cơn chóng mặt xoay tròn dữ dội, ù tai, giảm thính lực và cảm giác đầy tai.

• Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (BPPV): canxi rời ống bán khuyên.

• Các bệnh lý tai khác: viêm mê nhĩ, viêm tai giữa, rò dịch, u dây thần kinh VIII, ngộ độc thuốc, dị vật tai.

Nguyên nhân trung ương

Liên quan tổn thương nhân tiền đình ở thân não, tiểu não do:

• Nhồi máu, xuất huyết não

• Migraine tiền đình

• U tiểu não, xơ cứng rải rác, viêm não, Parkinson

Nguy cơ rối loạn tiền đình

Những người có nguy cơ mắc rối loạn tiền đình

• Tuổi tác: Người cao tuổi có nguy cơ cao hơn do sự suy giảm tự nhiên của chức năng tiền đình và các bệnh lý nền.

• Giới tính: Nữ giới có vẻ có nguy cơ mắc một số dạng rối loạn tiền đình như BPPV và đau nửa đầu tiền đình cao hơn nam giới.

• Tiền sử chấn thương đầu: Những người từng bị chấn thương đầu, dù nhẹ, cũng có thể tăng nguy cơ mắc các vấn đề về tiền đình.

• Tiền sử gia đình: Một số dạng rối loạn tiền đình có yếu tố di truyền, ví dụ như bệnh Meniere.

Mắc các bệnh lý nền

• Bệnh tiểu đường: Ảnh hưởng đến mạch máu và thần kinh.

• Cao huyết áp: Gây tổn thương mạch máu não.

• Rối loạn lipid máu: Tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, giảm lưu lượng máu lên não.

• Bệnh tim mạch: Gây thiếu máu não.

• Rối loạn tuyến giáp.

• Bệnh tự miễn.

Phòng ngừa rối loạn tiền đình

Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ mắc rối loạn tiền đình, nhưng có nhiều biện pháp hiệu quả giúp giảm thiểu khả năng mắc bệnh và giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là các vitamin nhóm B (B6, B12) có vai trò quan trọng trong chức năng thần kinh. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đường.

• Uống đủ nước: Đảm bảo cơ thể không bị mất nước, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng bức hoặc khi vận động nhiều.

• Tập thể dục đều đặn: Các bài tập giúp cải thiện tuần hoàn máu, tăng cường sức khỏe tổng thể và khả năng giữ thăng bằng (ví dụ: yoga, thái cực quyền).

• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo 7-8 tiếng ngủ mỗi đêm để cơ thể được nghỉ ngơi và phục hồi.

• Quản lý căng thẳng: Học cách thư giãn và đối phó với căng thẳng thông qua thiền, yoga, hoặc các hoạt động giải trí yêu thích.

• Tránh các yếu tố kích hoạt: Nếu bạn biết mình nhạy cảm với một số thực phẩm (ví dụ: caffeine, rượu, muối) hoặc tình huống (ví dụ: thay đổi tư thế đột ngột), hãy cố gắng tránh chúng.

• Kiểm soát bệnh lý nền: Điều trị tốt các bệnh như cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu để giảm thiểu biến chứng lên hệ tiền đình.

• Hạn chế sử dụng chất kích thích: Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.

• Khám sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe và có biện pháp can thiệp kịp thời.

• Tránh thay đổi tư thế đột ngột: Đặc biệt khi thức dậy từ giường, hãy từ từ ngồi dậy trước khi đứng lên.

 

Các phương pháp điều trị rối loạn tiền đình

Điều trị rối loạn tiền đình phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Mục tiêu là làm giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và điều trị nguyên nhân gốc rễ.

• Điều trị nội khoa (dùng thuốc):

• Thuốc chống chóng mặt: Giúp giảm cảm giác chóng mặt, buồn nôn (ví dụ: cinnarizine, flunarizine, betahistine).

• Thuốc an thần: Trong trường hợp nặng, có thể dùng ngắn hạn để kiểm soát triệu chứng.

• Thuốc điều trị nguyên nhân: Kháng sinh nếu do nhiễm trùng, thuốc kháng virus, corticosteroid nếu do viêm, thuốc lợi tiểu trong bệnh Meniere.

• Thuốc giãn mạch, hoạt huyết dưỡng não: Cải thiện tuần hoàn máu lên não.

• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng tiền đình:

• Bài tập Brandt-Daroff: Thường được sử dụng cho BPPV, giúp di chuyển các tinh thể lạc chỗ.

• Bài tập Epley maneuver: Một kỹ thuật cụ thể để điều trị BPPV.

• Phục hồi chức năng tiền đình: Là một chương trình tập luyện cá nhân hóa do chuyên gia vật lý trị liệu thiết kế, giúp não bộ thích nghi và bù trừ cho các tổn thương của hệ tiền đình, cải thiện khả năng giữ thăng bằng và giảm chóng mặt.

• Phẫu thuật: Trong một số trường hợp rất hiếm và nặng, khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả (ví dụ: bệnh Meniere nặng, u dây thần kinh thính giác), phẫu thuật có thể được cân nhắc.

• Châm cứu, bấm huyệt: Một số người tìm thấy sự cải thiện triệu chứng thông qua các phương pháp y học cổ truyền này, tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Rối loạn tiền đình là hội chứng phổ biến, đặc biệt ở người trên 40 và đang trẻ hóa. Việc hiểu rõ khái niệm, nguyên nhân, phân loại, triệu chứng và các giải pháp điều trị – phòng ngừa giúp bạn chủ động chăm sóc thần kinh tiền đình hiệu quả. Khi có triệu chứng như chóng mặt bất thường, mất thăng bằng, ù tai cần thăm khám sớm tại các bệnh viện lớn để kiểm tra chuyên sâu, điều trị cá nhân hóa.