Suy dinh dưỡng: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Suy dinh dưỡng là gì? 

Suy dinh dưỡng là một tình trạng cơ thể thiếu hụt hoặc dư thừa các chất dinh dưỡng cần thiết, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, sự tăng trưởng và phát triển. Đây là kết quả của sự mất cân bằng giữa lượng dinh dưỡng cơ thể hấp thụ và nhu cầu dinh dưỡng thực tế. Tình trạng này có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ thiếu hụt năng lượng và protein đến thiếu vi chất dinh dưỡng hoặc thậm chí là tình trạng thừa cân, béo phì do mất cân bằng dinh dưỡng.

Phân loại suy dinh dưỡng thường dựa trên nguyên nhân, mức độ hoặc loại chất dinh dưỡng bị thiếu hụt:

• Suy dinh dưỡng cấp tính (suy dinh dưỡng thể gầy còm): Thường do thiếu hụt năng lượng và protein nghiêm trọng trong thời gian ngắn, dẫn đến giảm cân nhanh chóng. Trẻ em có thể biểu hiện qua cân nặng theo chiều cao thấp (Wasting).

• Suy dinh dưỡng mạn tính (suy dinh dưỡng thể thấp còi): Là hậu quả của thiếu hụt dinh dưỡng kéo dài, ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều cao. Trẻ em biểu hiện qua chiều cao theo tuổi thấp (Stunting).

• Suy dinh dưỡng protein-năng lượng (PEM): Bao gồm Kwashiorkor (thiếu protein trầm trọng, thường kèm phù nề) và Marasmus (thiếu hụt năng lượng và protein nghiêm trọng, cơ thể gầy gò, teo đét).

• Thiếu vi chất dinh dưỡng: Thiếu hụt các vitamin và khoáng chất thiết yếu như sắt (gây thiếu máu), vitamin A (gây quáng gà, khô mắt), kẽm, iốt,...

• Thừa cân, béo phì: Mặc dù được xếp vào nhóm suy dinh dưỡng, tình trạng này là do dư thừa năng lượng nhưng có thể đi kèm với thiếu vi chất dinh dưỡng do chế độ ăn không cân đối.

 

 

Nguyên nhân suy dinh dưỡng

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng rất đa dạng, thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm cả yếu tố sinh học, xã hội, kinh tế và môi trường.

• Chế độ ăn không đa dạng, không cung cấp đủ năng lượng và chất đạm.

• Nhiễm bệnh mãn tính (tiêu hóa, hô hấp) gây giảm hấp thu.

• Người chăm sóc thiếu kiến thức, nuôi con chưa khoa học

• Điều kiện kinh tế và vệ sinh môi trường kém: làm gia tăng nhiễm khuẩn, giun sán.

Dấu hiệu và triệu chứng suy dinh dưỡng

Dấu hiệu và triệu chứng của suy dinh dưỡng rất đa dạng, phụ thuộc vào mức độ, loại suy dinh dưỡng và độ tuổi của người bệnh.

1. Dấu hiệu và triệu chứng ở trẻ em

Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương bởi suy dinh dưỡng do tốc độ tăng trưởng nhanh và nhu cầu dinh dưỡng cao.

• Chậm tăng trưởng: Trẻ không tăng cân hoặc tăng cân rất ít theo độ tuổi, chiều cao thấp hơn chuẩn.

• Chậm phát triển vận động và trí tuệ: Trẻ chậm biết lật, bò, đi, nói; kém linh hoạt, thờ ơ với môi trường xung quanh, học kém, khó tập trung.

• Hay ốm vặt: Sức đề kháng kém, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, tiêu hóa.

• Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt: Dấu hiệu của thiếu máu do thiếu sắt.

• Phù nề (trong Kwashiorkor): Chân tay, mặt bị sưng phù do thiếu protein trầm trọng.

• Gầy còm, da bọc xương (trong Marasmus): Cơ thể teo tóp, mất mỡ dưới da, trông như bộ xương phủ da.

• Rối loạn giấc ngủ, cáu gắt: Trẻ thường xuyên quấy khóc, khó ngủ, hoặc ngủ li bì.

2. Dấu hiệu và triệu chứng ở người lớn và người cao tuổi

• Giảm khối lượng cơ: Teo cơ rõ rệt ở tay, chân, vai.

• Yếu sức, khó khăn khi đi lại: Giảm khả năng thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.

• Da xanh xao, thiếu sức sống: Thiếu máu hoặc thiếu vi chất.

• Sụt cân nhanh: Thường là dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng.

• Chán ăn, không có cảm giác ngon miệng: Do bệnh lý hoặc yếu tố tâm lý.

• Lú lẫn, giảm trí nhớ: Thiếu hụt dinh dưỡng ảnh hưởng đến chức năng não bộ.

• Trầm cảm: Có thể là nguyên nhân hoặc hậu quả của suy dinh dưỡng.

 

Điều trị suy dinh dưỡng

Bù đắp dinh dưỡng

• • Tăng cường chế độ ăn: Cung cấp thực phẩm giàu năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất. Ưu tiên các loại thực phẩm dễ tiêu hóa, hấp thu. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày để tăng tổng lượng calo và dinh dưỡng nạp vào.

  • Bổ sung vi chất: Sử dụng các chế phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là sắt, kẽm, vitamin A, D, B-complex.

  • Thực phẩm bổ sung chuyên biệt: Đối với những trường hợp nặng hoặc không thể ăn uống đủ qua đường miệng, có thể sử dụng các sản phẩm dinh dưỡng công thức cao năng lượng, cao protein dưới dạng sữa, bột pha.

Nuôi dưỡng qua sonde hoặc tĩnh mạch (trong trường hợp nặng)

• • Nuôi dưỡng qua sonde: Đặt ống thông (sonde) qua mũi vào dạ dày (sonde dạ dày) hoặc ruột non (sonde hỗng tràng) để cung cấp dung dịch dinh dưỡng cho bệnh nhân không thể nuốt hoặc có nguy cơ sặc.

  • Nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch (TPN - Total Parenteral Nutrition): Cung cấp toàn bộ hoặc một phần nhu cầu dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch cho bệnh nhân không thể ăn uống hoặc hấp thu qua đường tiêu hóa. Phương pháp này đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ của nhân viên y tế.

Điều trị bệnh lý nền 

Song song với việc bổ sung dinh dưỡng, cần điều trị dứt điểm hoặc kiểm soát tốt các bệnh lý gây ra suy dinh dưỡng như nhiễm trùng, bệnh đường tiêu hóa, bệnh mạn tính.

 

Phòng ngừa suy dinh dưỡng

• Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu

• Đa dạng hóa bữa ăn, đủ nhóm chất.

• Tiêm phòng, tẩy giun định kỳ, nâng cao vệ sinh

• Giáo dục dinh dưỡng cho phụ huynh và truyền thông cộng đồng .

• Bổ sung vi chất định kỳ, đặc biệt vitamin A, sắt, kẽm

 

Suy dinh dưỡng là thách thức âm thầm nhưng nghiêm trọng. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng cách và thực hiện biện pháp phòng ngừa toàn diện là yếu tố sống còn để bảo vệ thế hệ tương lai. Một cộng đồng khỏe mạnh bắt đầu từ từng bữa ăn đa dạng, đủ chất và cân bằng.