Trẻ bị ho: Nguyên nhân thường gặp và cách chăm sóc, điều trị đúng

Ho là triệu chứng thường gặp ở trẻ em, đặc biệt khi thời tiết thay đổi hoặc trẻ nhiễm bệnh đường hô hấp. Trong nhiều trường hợp, ho chỉ mang tính chất thoáng qua và có thể tự cải thiện nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, ho kéo dài hoặc tái phát nhiều lần có thể là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn cần được theo dõi. Bài viết dưới đây của Nhà thuốc Upharma sẽ cung cấp thông tin y khoa cần thiết để hỗ trợ phụ huynh chăm sóc trẻ bị ho an toàn và hiệu quả.

Các dạng ho thường gặp ở trẻ

Ho ở trẻ em không phải là một tình trạng đồng nhất mà có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, phản ánh nguyên nhân và mức độ tổn thương của đường hô hấp. Việc nhận diện đúng dạng ho giúp định hướng theo dõi và chăm sóc phù hợp.

Ho khan

Ho khan ở trẻ là dạng ho không kèm theo đờm hoặc dịch tiết rõ ràng. Trẻ thường ho từng tiếng ngắn, cảm giác khô rát họng, đặc biệt rõ khi nói nhiều hoặc về ban đêm. Nguyên nhân phổ biến của ho khan ở trẻ là do nhiễm virus đường hô hấp trên, kích ứng niêm mạc họng do không khí khô lạnh hoặc tiếp xúc với khói bụi. 

Trong nhiều trường hợp, ho khan là phản xạ bảo vệ giúp làm sạch đường thở và có xu hướng giảm dần sau vài ngày nếu được chăm sóc đúng cách.

Ho có đờm

Ho có đờm là tình trạng ho kèm theo dịch nhầy trong đường hô hấp. Ở trẻ nhỏ, đờm thường khó khạc ra ngoài nên trẻ có thể nuốt ngược xuống họng, gây cảm giác nôn trớ hoặc ọc sữa. 

Dạng ho này thường gặp trong các bệnh lý như viêm phế quản, viêm tiểu phế quản hoặc viêm phổi. Theo Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ, ho có đờm kéo dài cần được theo dõi sát vì nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn và tắc nghẽn đường thở ở trẻ nhỏ.

Ho về đêm

Ho về đêm là tình trạng trẻ bị ho nhiều khi nằm ngủ, làm gián đoạn giấc ngủ và khiến trẻ mệt mỏi vào ban ngày. Nguyên nhân thường liên quan đến tình trạng dịch mũi chảy xuống họng, trào ngược dạ dày - thực quản hoặc không khí khô lạnh về đêm. 

Một số trẻ bị hen phế quản cũng có biểu hiện ho tăng rõ vào ban đêm. Vì vậy, dạng ho kéo dài về đêm cần được đánh giá kỹ để loại trừ các bệnh lý mạn tính của đường hô hấp.

Ho kéo dài trên 2 tuần

Ho kéo dài trên 2 tuần được xem là ho dai dẳng, cần được chú ý đặc biệt. Theo khuyến cáo của CDC Hoa Kỳ, ho kéo dài ở trẻ có thể liên quan đến nhiễm khuẩn chưa được điều trị triệt để, hen phế quản, trào ngược dạ dày hoặc các yếu tố môi trường kéo dài.

Nguyên nhân khiến trẻ bị ho nhiều

Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng trẻ bị ho, trong đó phần lớn liên quan đến hệ hô hấp còn non nớt và dễ bị tác động bởi môi trường xung quanh. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến dẫn tới bé bị ho mà các bậc phụ huynh có thể tham khảo.

Nhiễm virus đường hô hấp

Nhiễm virus là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra trẻ em bị ho nhiều. Các virus thường gặp bao gồm rhinovirus, virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV). Theo WHO, virus đường hô hấp là nguyên nhân chính gây ho, sổ mũi và sốt nhẹ ở trẻ nhỏ. Ho do virus thường tự giới hạn, kéo dài từ vài ngày đến một tuần và không cần dùng kháng sinh.

Nhiễm khuẩn đường hô hấp

Vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae hoặc Haemophilus influenzae có thể gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới, dẫn đến ho có đờm, sốt cao và mệt mỏi. Ho do vi khuẩn thường có xu hướng nặng hơn, kéo dài và có nguy cơ biến chứng nếu không được điều trị đúng cách. Trong những trường hợp này, bác sĩ có thể chỉ định kháng sinh dựa trên đánh giá lâm sàng và cận lâm sàng phù hợp.

Dị ứng và thay đổi thời tiết

Trẻ em có cơ địa nhạy cảm dễ bị ho khi thời tiết thay đổi, đặc biệt là lúc giao mùa. Dị nguyên trong không khí như phấn hoa, bụi mịn hoặc lông động vật có thể kích thích niêm mạc hô hấp, gây ho kéo dài. Ho do dị ứng thường không kèm sốt nhưng có thể đi kèm nghẹt mũi, hắt hơi và ngứa mũi.

Trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày là nguyên nhân ít được chú ý nhưng có thể gây ho mãn tính ở trẻ. Dịch vị trào ngược lên thực quản và họng gây kích thích niêm mạc, dẫn đến ho, đặc biệt sau khi ăn hoặc khi nằm ngủ.

Môi trường ô nhiễm và khói bụi

Không khí ô nhiễm, khói thuốc lá và các chất kích thích trong môi trường sống làm tăng nguy cơ trẻ bị ho kéo dài. Nhiều nghiên cứu của WHO chỉ ra rằng, trẻ sống trong môi trường có khói thuốc thụ động có nguy cơ mắc bệnh hô hấp cao hơn rõ rệt so với trẻ không tiếp xúc.

Cách chăm sóc trẻ bị ho tại nhà hiệu quả 

Chăm sóc đúng cách tại nhà giúp làm dịu triệu chứng ho, hỗ trợ đường hô hấp hồi phục và hạn chế nguy cơ tiến triển nặng ở trẻ. Các biện pháp cần được thực hiện đồng bộ, phù hợp với độ tuổi và tình trạng sức khỏe của trẻ:

Giữ ấm cơ thể cho trẻ

Việc giữ ấm giúp hạn chế co thắt đường thở và giảm kích thích niêm mạc hô hấp. Phụ huynh cần mặc đủ ấm cho trẻ, đặc biệt là vùng cổ, ngực và bàn chân, đồng thời tránh để trẻ tiếp xúc trực tiếp với gió lạnh hoặc điều hòa nhiệt độ quá thấp.

Bù đủ nước và duy trì độ ẩm đường hô hấp

Uống đủ nước giúp làm loãng dịch tiết trong đường thở, từ đó giảm kích thích gây ho. Với trẻ nhỏ, phụ huynh có thể cho trẻ uống nước ấm từng ngụm nhỏ hoặc tăng cữ bú sữa phù hợp. Việc duy trì độ ẩm không khí trong phòng ở mức thích hợp cũng giúp hạn chế tình trạng khô niêm mạc và ho về đêm.

Vệ sinh mũi họng đúng cách

Rửa mũi bằng nước muối sinh lý giúp loại bỏ dịch nhầy, bụi bẩn và tác nhân gây kích ứng đường hô hấp trên. Phụ huynh cần thực hiện đúng kỹ thuật, nhẹ nhàng và phù hợp với độ tuổi để tránh làm tổn thương niêm mạc mũi của trẻ.

Chế độ ăn uống phù hợp với tình trạng ho

Chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp trẻ duy trì sức đề kháng trong giai đoạn bệnh. Phụ huynh nên ưu tiên thức ăn mềm, dễ nuốt, giàu dưỡng chất và tránh các thực phẩm cay nóng hoặc quá lạnh. Vì những yếu tố này có thể làm tăng kích ứng cổ họng.

Đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ

Nghỉ ngơi đầy đủ giúp cơ thể trẻ tập trung phục hồi và tăng khả năng chống lại tác nhân gây bệnh. Phụ huynh cần tạo môi trường yên tĩnh, thoáng khí và duy trì giấc ngủ đủ giấc để hạn chế ho nhiều về đêm.

Lưu ý quan trọng khi chăm sóc trẻ bị ho

Khi chăm sóc trẻ bị ho, cha mẹ cần tránh tự ý sử dụng thuốc ho hoặc kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Theo Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), nhiều loại thuốc ho không được khuyến cáo cho trẻ dưới 6 tuổi do nguy cơ tác dụng phụ. 

Ngoài ra, việc theo dõi sát diễn tiến triệu chứng và giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng là yếu tố then chốt giúp trẻ hồi phục an toàn.

Dấu hiệu trẻ bị ho cần đưa đi khám ngay

Mặc dù đa số trường hợp ho ở trẻ là lành tính, nhưng cha mẹ cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo để đưa trẻ đi khám kịp thời:

• Ho kèm sốt cao và thở nhanh là dấu hiệu cho thấy trẻ bị nhiễm trùng nặng đường hô hấp

• Tình trạng ho kéo dài không cải thiện sau nhiều ngày chăm sóc tại nhà

• Trẻ ho kèm nôn, tím tái, mệt nhiều hoặc có dấu hiệu khó thở

• Trẻ bú kém, ăn uống giảm rõ rệt hoặc sụt cân
  
  

Cách phòng ngừa ho tái phát ở trẻ

Việc phòng ngừa ho tái phát cần tập trung vào bảo vệ đường hô hấp, nâng cao sức đề kháng và kiểm soát các yếu tố nguy cơ trong sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Dưới đây là một số cách phòng ngừa ho tái phát ở trẻ mà phụ huynh nên lưu ý:

• Giữ ấm cơ thể cho trẻ, đặc biệt là vùng cổ, ngực và bàn chân khi thời tiết thay đổi hoặc về đêm.

• Duy trì môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng và hạn chế khói bụi, khói thuốc lá hoặc mùi hóa chất.

• Cho trẻ uống đủ nước mỗi ngày để giữ ẩm niêm mạc hô hấp và hỗ trợ làm loãng dịch tiết.

• Xây dựng chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu vitamin.

• Hướng dẫn trẻ rửa tay đúng cách và thường xuyên để giảm nguy cơ lây nhiễm virus đường hô hấp.

• Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc và có thời gian nghỉ ngơi hợp lý để tăng cường miễn dịch tự nhiên.

• Tiêm chủng đầy đủ theo khuyến cáo giúp phòng ngừa các bệnh hô hấp thường gặp gây ho kéo dài.
  
  

Giải đáp các câu hỏi thường gặp khi trẻ em bị ho nhiều

Trẻ bị ho có cần quá lo lắng không?

Ho là phản xạ tự nhiên của cơ thể giúp làm sạch đường hô hấp. Vì vậy, trong đa số trường hợp, tình trạng trẻ bị ho nhẹ và ngắn ngày không phải là dấu hiệu nguy hiểm.

Trẻ bị ho có nên tự ý dùng thuốc không?

Việc tự ý sử dụng thuốc ho cho trẻ, đặc biệt là trẻ nhỏ, không được khuyến khích vì thuốc có thể gây tác dụng phụ và làm che lấp các triệu chứng cần theo dõi.

Ho kéo dài ở trẻ có phải lúc nào cũng do nhiễm trùng không?

Ho kéo dài ở trẻ không phải lúc nào cũng liên quan đến nhiễm trùng mà còn có thể xuất phát từ dị ứng, trào ngược dạ dày hoặc các yếu tố kích thích từ môi trường sống.

Chăm sóc tại nhà có giúp trẻ giảm ho không?

Các biện pháp chăm sóc phù hợp tại nhà có thể giúp làm dịu niêm mạc đường hô hấp, hỗ trợ giảm ho và góp phần cải thiện sức khỏe chung của trẻ khi triệu chứng còn nhẹ.

Khi nào cha mẹ cần theo dõi sát tình trạng ho của trẻ?

Cha mẹ cần theo dõi sát khi tình trạng ho của trẻ kéo dài, ảnh hưởng đến giấc ngủ, ăn uống hoặc sinh hoạt hằng ngày để kịp thời có hướng xử trí phù hợp.

Tạm kết

Trẻ bị ho là tình trạng thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi ho kéo dài hoặc kèm theo các dấu hiệu bất thường. Việc nắm rõ các dạng ho, nguyên nhân thường gặp và cách chăm sóc phù hợp như trong bài viết trên của Nhà thuốc Upharma sẽ giúp phụ huynh chủ động bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ nhỏ.